Malatya Taklacısı

Bu güvercinlerin yetiştirilme geçmişleri ülkemizde eski olmakla birlikte ülke genelinde tanınması son 5 yıl içinde olmuştur. Bunun temel nedeni ırkın yerel olarak Malatya ilimizle sınırlı kalması ve dogru bir şekilde tanıtımının yapılmamış olmasıdır. Bunun yanı sıra Malatya taklacısı bol ve uzun paçaları, narin ve zarif görünümüyle genel olarak “süs güvercini“ olarak algılanmıştır Türkiye'de ağırlıklı olarak performans güvercinleri yetiştirme eğiliminin fazla olduğu düşünüldüğünde Malatya taklacısının hak ettiği ilgiyi görmemiş olması anlaşılabilir. Oysa Malatya taklacısı, "süs güvercinlerine" taş çıkartacak güzellikte olmakla birlikte esas olarak performans güvercinidir. Uzun uçma, sefere gelme ve fişek yapma gibi bir taklacıda bulunması gereken temel özelliklere belli oranlarda sahiptir.

Irkın Tarihçesi

Ülke genelinde "Malatya taklacısı” adıyla bilinen bu güvercinler, Malatya’da yerel olarak "paçalı" olarak da adlandırılmaktadır. Irkın Malatya’daki geçmişi ve ne zamandan beri yetiştirildiği hakkında elimizde kesin bir veri bulunmamaktadır. Bildiğimiz bu ırkın Malatya dışında ülkemizde yaygınlaşmamış olduğudur. Malatyalı yaşlı kuşçuların söylediğine göre ırkın geçmişini 80-100 yıl öncesine kadar götürmek mümkündür.

Malatya taklacısı dünyada "Hamedan Tumbler" (Hamedan Taklacısı), "Hamedan High Flying Tumbler" (Hamedan yüksek uçan taklacısı) ya da "Hamedan Crack Tumbler" (kanat sesli Hamedan taklacısı) adıyla bilinmektedir. Irkın kökeni İran’ın Hamedan kentinden kaynaklanmaktadır. İran’da "Hamadan taklacısı" adıyla bilinir. Birçok güvercin ırkına ev sahipliği yapan İran’ın batı ve kuzeybatı bölgelerinde yetiştirildiği bilinen bu güvercinler, İran’da kökeni 500 yıl kadar öncelere görülebilen eski ırklardan biridir. Hamedan taklacısı İran’da son 25 yıl içinde hızla azalmış ve tükenme noktasına gelmiştir. Bunun önemli nedenlerinden biri Suudilerin bu kuşları yüksek paralar vererek İranlı yetiştiricilerden toplamış olmalarıdır.

Hamedan taklacısı, adından da anlaşıldığı şekilde İran’da ve dünyada taklacı ırkları içinde ele alınmıştır. İran kaynaklarında bu güvercinler içinde 6-12 saat arası uçan, sefere geldiğinde 10-15 metre fişek yapan ve en çok 1O-11 takla ile giden kuşlar olduğunu yazmaktadır. Ancak İran’da en azından son 40 yıldır bu güvercinlerin form özellikleri ön plana çıkartılmaya başlanmıştır. Bu anlayışa bağlı olarak alacalı renk olmayanlar, zarif yapılı olanlar, paçaları uzun ve düzgün olanlar, üst tepeli olanlar ve üst tepelerinin uçları püskül tarzı olanlar daha çak beğenilmiştir. Bu gelişim sonrası İran’da ırkın uçum özellikleri gerileme sürecine girmiştir.

Günümüzde İran’da neredeyse soyu tükenme noktasına gelmiş olan bu güvercinlerin ülkemizde Malatya’da ortaya çıkmış olması oldukça ilginçtir. Konunun diger bir yönü de, uçurulmadığı için kendi anayurdunda bile performans özellikleri gerilemiş olan bu güvercinlerin Malatya’da performans özellikleri için yetiştiriliyor olmalarıdır. Malatya taklacılarında renk çeşitliliği ve desenler İran ile kıyaslandığında oldukça fazladır. İran’da üst tepe ırkın standardı kabul edilirken ülkemizde tepesiz olanlarına da rastlanmaktadır. İran’da sadece siyah göz ırkın standardı olarak kabul edilirken bizde farklı göz renklerinin yaygın olması, Malatya’da bu güvercinlerin orijinal özelliklerinin iyi korunamadığını göstermektedir. Bunun bir nedeni, form özelliklerinden çok performans özelliklerinin öne çıkartılmış olmasıdır. Diğer bir neden ise bilinçsiz yetiştiricilerin ırkı benzer ırklarla kırılmış olmasıdır.

Fiziki Özellikleri

Malatya taklacısının en önemli özelliği kibar ve zarif olmasıdır. Kuşu elinize aldığınızda bunu hemen fark edersiniz. Tüyleri yumuşacıktır. Narin bir vücudu vardır. Diğer taklacı ırklara göre daha hafiftir. Vücut göğüsten başlayarak kuyruğa doğru düzgün bir şekilde incelir. Kanatlar kuyruk üzerinde taşınır. Baş küçük ve minyon, gaga ince ve kibar görünümlüdür. But vücut birbiriyle uyumlu, orantılı ve düzgündür. Bu özellikler Malatya güvercinlerinin ayırt edici niteliklerini oluşturur. Eğer bir Malatya taklacısında bu özellikleri göremiyorsanız başka hiç bir şeye bakmaksızın kırma olduğunu düşünebilirsiniz. Bilindiği gibi Malatya güvercinleri çeşitli nedenlerle demkeşlerle. Mardin taklacıları, Özbek taklacılarıyla vb. ırklarla kırılmaktadır. Bu ırkların hepsi Malatya ırkına göre daha cüsseli ve iri yapılı kuşlardır. Malatya taklacısının orijinalinde göz rengi siyah, göz çevresi halkası beyaz, dar ve pürüzsüzdür. Gaga açık kemik renginde, ince yapılı ve baş ile orantılıdır. Gaga boyutu normal ölçülerdedir. Başın arka tarafında düzgün biçimli bir tepesi vardır. Tepe uzunluğu 1-2 cm arasındadır. Daha uzun tepeliler, tepesinin ucu sivri olan ve püskül biçiminde bir görünüm almış olanlar tercih nedenidir. Malatya’da tepeli olanlara "kenküllü" denilmektedir. Ülkemizde Malatya’da rastlanan örneklerde, özellikle beyaz gövde üzerine yapılanmış renk tipi dışındaki kuşlarda farklı göz rengi olanlar ve gaga rengi koyu olanlar yaygındır. Ayrıca tepesiz örneklere de yaygın olmamakla birlikte rastlanmaktadır.

Malatya taklacısının en dikkat çeken özelliklerinden biri kuşkusuz ayaklarındaki geniş ve uzun paçalarıdır. Paçanın düzgün biçimli olmasına dikkat edilir. Paçalar açılmış bir yelpaze gibi görünmelidir. Ortalama olarak bir Malatya taklacısının paça uzunlugu 10-15 cm arasındadır. Daha uzun paçalılar tercih nedenidir. Bu güvercinler paça uzunlukları nedeni ile yer yer yürümekte bile zorlanırlar. Yetiştiricileri özellikle çiftleşme dönemlerinde paçanın boyunu belli bir yerinden makasla keserek kuşların kolay çiftleşebilmelerini ve rahat kuluçkaya yatabilmelerini sağlarlar.

Renk Çeşitleri

Malatya taklacısında renk ve desen çeşitliliği oldukça fazladır. Bunları belli biçimde kategorize edebilmek kolay değildir. Düz renk ve kendi renginin özelligini gösteren kuşların yanı sıra, genel olarak kafa, gövde, kanat ve kuyruk telekleri beyaz renk olan ve kanat kapakları renkli kuşlar yaygındır. Renk adlandırmaları yöresel olarak siyah, kırmızı, pembe, göğ, boz, kula, kürenk, narinci, miski, dumani ve sıçan şeklindedir. Kanat kapakları üzerindeki renk çoğunlukla vücudun diğer yerlerinde yamalar halinde görülebilir. Renkli yamaların yer aldığı vücut bölümüne göre bu kuşların adlandırılış biçimleri bulunmaktadır. Rengin vücuttaki yapılanmasına göre kaba bir sınırlama yaparsak;

• 1) Zil renk kuşlar: Bütün vücutları kuşun kendi rengindedir. Örneğin kuş göğ rengindeyse "zil göğ" şeklinde söylenir.
• 2) Kanat kapakları renkli elan kuşlar: Sadece iki kanat kapağı kuşun kendi rengindedir. Bu tür kuşlar "kalkanlı" olarak adlandırılır. Örnegin kuş siyahsa "siyah kalkanlı" denilmektedir.
• 3) Kanat kapakları ve göğüsü renkli olan kuşlar: Kanat kapaklarındaki renge kuşun gögüsünde de rastlanır. Bu tür kuşlar örnegin boz renkse "boz ağbaş" olarak adlandırılırlar.
• 4) Tek kanat kapağı renkli olan kuşlar: Kanat kapaklarından birinde renk vardır. Örneğin kuş siyah renk ise "yanı kara" şeklinde söylenir.
• 5) Boynunda renk olan kuşlar: Boyun bölümünde de renk bulunan kuşlar örnegin kuş sarı renkse "boynu sarı" şeklinde adlandırılır.
• 6) Sırtında renk olan kuşlar: Sırt bölümünde de renk bulunan kuşlar örneğin kuş kırmızı renkse "sırtı kırmızı" şeklinde söylenir.
• 7) Kuyruğu renkli kuşlar: Kuyruk teleklerinin bir kısmı ya da tamamı renkli olan kuşlar. Kuyruk rengine göre örneğin kuş siyahsa "kara kuyruk" şeklinde adlandırılır.

Uçuş Özellikleri

Malatya taklacısını yerde seyredenler bu kuşların yüksek ve uzun uçabildiklerini, standart bir taklacı güvercinde olması gereken asgari uçuş biçimine sahip olabileceklerini tahmin bile edemez. Yuvalarına bağlılıkları da önemsenen bu güvercinlerin 40-50 km mesafelerden salındıklarında yuvalarını bulabildikleri denenmiş bir gerçektir. Performans güvercinlerinde kuştan beklenen performans, kuşkusuz kuşa verilen eğitim ve antrenmana yakından bağlıdır. Irkının orijinal özelliklerini taşıyan bir Malatya taklacısı düzgün bir biçimde uçurulduğunda kendinden beklenen performansı gösterir. Aşagıda vereceğim değerler ortalamadır. Bu değerlerin üzerinde ve altında değerlere sahip kuşların bulunduğu bir gerçektir.

Malatya taklacısı uçurulduğunda taklalar atarak yükselir. Malatya taklacısında kanat sesi diğer taklacılar kadar fazla değildir. Genellikle orta yükseklikte gezerek uçar. Nokta yüksekliğe çıkan ve bu yükseklikte bir süre uçma özelliği gösteren kuşlar da vardır. Ancak bu yüksekliğe çıkmaları onları "yüksek uçucu" olarak nitelendirmemiz için yeterli değildir. Uçma süreleri ortalama 2-3 saat kadardır. Uçuşları sırasında her uçma yüksekliğinde havada oyun yaparlar. Hava oyun biçimleri 1-2 takla ile düz dönerek uçuşa devam etmek şeklinde olabildiği gibi, 10-15 metre yükselecek şekilde bir şıçrama yapmak şeklinde de olabilir. Fişekleme adını verdiğimiz bu sıçrama hareketi sırasında kuşlar ortalama 3-5 takla ile giderler. İniş sırasında ise bu oyunu dam üstünde tekrarlarlar ve taklalar atarak inişlerini gerçekleştirirler. "Sallanık" adı verilen özellikte olanları iniş sırasında birden konamazlar ve sağa sola beşik gibi sallanma hareketi yaparak konarlar. Konma sırasında "perdah" tabir edilen ayak açma hareketi bu güvercinlerde görülmez. Malatya taklacısında bir de "sekmeleme" denilen bir ayak hareketi biçimi bulunmaktadır. Kuşlar masanın üzerinden yere inmekte zorlanır ve sanki hayali bir merdivene tırmanıyormuş gibi ayaklarını aşağı-yukarı hareket ettirerek yukarı doğru yükselirler.

Malatya taklacısında, Mardin tipi taklacılar gibi belli aralıklarla düzenli sefere gelme şeklinde oyun yapma yoktur. Irkın özünde de bu tür oyun tarzı bulunmaz. Şöyle özetleyebilirim, bugün bir Malatya taklacısını taklacı oyun kuşları kupa yarışmasına soksanız kuş diskalifiye olur. Mardin taklacısı gibi oyun yapan kuşların Mardin taklacıları ile kırılmış olma ihtimalleri yüksektir. Bilindiği gibi, Malatya taklacısı Oyun özelliklerinin geliştirilebilmesi için Mardin taklacıları ile kırılmaktadır. Bu kırılmalar sonrası oyun biçimleri Mardin taklacılarına benzeyen kuşlar ortaya çıkmıştır. Paçaları uzatabilmek için ise demkeşlerle kırmalar yapılmaktadır. Bu uygulamalar kendine özgü bir güzelliği bulunan ve kendine özgü bir uçuş performansı gösteren bu güvercinlerin süratle bozulmasını getirmektedir. Malatya taklacısı Mardin taklacısı gibi oynamak zorunda değildir. Malatya taklacısının deforme olmasını ve yozlaşmasını istemiyorsak, onun kendi özelliklerini belirlemek ve korumaya çalışmak zorundayız. Özetle ırka yeni bir uçuş özelliği kazandırmaya çalışmak yerine ırkın kendi uçuş özelliklerini bozmamak ve geliştirmeye uğraşmak çok daha mantıklıdır.

Yazan: Yavuz İşçen
Kasım 2011 Ankara